ANTİBİYOTİKLERİN SINIFLANDIRILMASI VE SINIF ÖZELLİKLERİ

BETA LAKTAM ANTİBİYOTİKLER

         Molekülünün antibakteriyel etkisinden sorumlu çekirdek kısmında b-laktam halkası içeren antibiyotiklere b-laktam antibiyotikler veya kısaca b-laktamlar adı verilir. b-laktam halkası biri azot, üçü karbon olan 4 üyeli doymuş bir halkadır. b-laktam antibiyotiklerin 5 grubu şunlardır; 1-Penisilinler, 2-Sefalosporinler, 3-Karbapenemler, 4-Monobaktamlar, 5-b-laktamaz inhibitörleri (klavamlar).

 

        PENİSİLİNLER

         Penisilinler, güçlü bakterisid etkileri yanında toksisiteleri nisbeten düşük olan ve sık kullanılan doğal ve yarı sentetik antibiyotiklerdir. İlk olarak 1929'da Fleming tarafından doğal penisilin bulunmuş ve ilerleyen zaman içerisinde doğal penisilinlerin çeşitli sakıncalarını düzelten yarı sentetik penisilinler geliştirilmiştir. Yarı sentetik penisilinler  ya doğal penisilinin yapısının kimyasal manüplasyonlarla değiştirilmesi yada çoğu zaman olduğu gibi penisilin molekülünde ana iskeleti oluşturan 6-aminopenisilanik asid'e uygun bir  yan zincir eklenmesi ile elde edilirler.

         Penisilinler, duyarlı bakterilerin murain'den oluşan hücre duvarını etkileyerek bakterisid etki gösterirler.

         Penisilinlere karşı rezistans kazanılması şu mekanizmalar ile olur;

         1-Periplazmik aralıkta yerleşmiş olan veya buradan hücre dışına salgılanan b-laktamaz enzimleri tarafından penisilinlerin, b-laktam halkalarının açılmasıyla inaktivasyonları,

         2-Transpeptidazların ve bakteri çeperindeki diğer penisilin bağlayan proteinlerin ilaca karşı afinitesinin azalması,

         3-Hücre çeperinin permiabilitesinin azalması sonucu ilacın bakteri çeperindeki periplazmik aralığa girmesinin zorlaşması.

         Penisilin türleri;

         1-Penisilin-G ve depo türevleri,

         2-Aside dayanıklı penisilinler

                         -Penisilin-V (fenoksimetilpenisilin),

                         -Azidosilin

         3-ß-laktamazlara (penisilinazlara) dayanıklı  penisilinler

                         -Metisilin

                         -Nafsilin

                         -İzoksazolil penisilinler

                           oOksasilin, Kloksasin, Dikloksasilin, Flukloksasilin

         4-Genişçe spektrumlu penisiller,

                         -Ampisilin

                         -Amoksisilin,

                         -Bakampisilin

         5-Geniş spektrumlu penisilinler (antipsödomonal penisilin)

                         -Karboksipenisinilinler

                           oKarbenisilin, Tikarsilin

                         -Asilüreidopenisilinler

                            oAzlosilin, Mezlosilin, Piperasilin

         6-Diğer penisilinler

                         -Amidinopenisilinler

                         - ß laktamaz inhibitörleri + penisilin kombinasyonları

                           oAmoksisilin+klavulanik asid

                           oAmpisilin+sulbaktam

                           oTikarsilin+potasyum klavulanat

 

         SEFALOSPORİNLER

 

         Kimyasal yapıları bakımından ve antibakteriyal etki mekanizmaları yönünden penisilinlere benzerler. Sefalosporinlerin ana çekirdeğini sefem türevi olan 7-aminosefalosporanik asid oluşturur.

         Sefalosporinler kronolojik esasa dayanan ve antibakteriyel spektrumdaki gelişmeyi yansıtması yönünden pratik değeri olan bir sınıflandırma şekline göre üç kuşak halinde sınıflandırılırlar.  1.kuşaktan 3.kuşağa, Gram (+) etkinlik azalır, Gram (-) etkinlik artar.

 

Sınıflandırılmış sefalosporinler ve veriliş yolları

1.kuşak

2.kuşak

3.kuşak

Sefaleksin Pivsefaleksin Sefaloglisin Sefadroksil Sefalotin Sefazolin Sefradin

PO
PO
PO
PO
İV, İM
İV, İM
PO,İM

Sefoksitin Sefamandol Sefotetan Sefuroksim Sefuroksim aks.  
Sefprozil Sefaklor

İV, İM
İV, İM
İV, İM
İM, İV
PO
PO
PO

Seftriakson
Sefiksim
Sefoperazon
Sefpodoksim
Seftazidim
Sefotaksim
Seftizoksim

İV, İM
PO
İV, İM
İV,İM
İV,İM
İV,İM
İV,İM

Sefroksadin

PO

Moksalaktam

İV,İM

Sefatrizin

PO

Sefsulodin

İV

İMİPENEM

         Klinik kullanıma ilk giren karbapenem türevi antibiyotiktir. Penisilin ve sefalosporinlere rezistan bakteri türlerininçoğuna karşı etkilidir. Antibakteriyel spektrumu daha geniştir. Bu bakımdan 3. kuşak sefalosporinlere üstünlük gösterir. Halen mevcut b-laktam antibiyotiklerin en geniş spektrumlusudur. İV yolla kullanılır.  

         AZTREONAM

         Antibakteriyel tedaviye ilk giren monobaktam ilaçtır. Tamamıyla sentetiktir. Nispeten dar spektrumludur. Gram (-) bakteri enfeksiyonlarında aminoglikozidler yerine kullanılabilir. İM yada İV yoldan verilir.

 

MAKROLİD ANTİBİYOTİKLER

        

         ERİTROMİSİN 

         Bakterilerin, ribozomlarının 50 S alt birimlerine bağlanarak aynı yere t-RNA molekülünün bağlanmasını ve peptid zincirinin uzamasını önler. Böylece bakteri hücresinde protein sentezini engeller. Dar spektrumlu antibiyotiktir. Eritomisinin antibakteriyel spektrumu penisilin G'ninkine benzer. Gram (+) kok ve basillere karşı güçlü etkinlik gösterir.

 

         ROKSİTROMİSİN 

         Eritromisinin daha lipofilik olan ve 16 üyeli lakton halkası içeren eter oksim türevidir. Antibakteriyel  spektrumu eritromisininki gibidir. Mide asidine dayanıklıdır. Oral biyoyararlanımı eritromisinden 2 kat fazladır. Adenoid dokularda plazmadakinden yüksek konsantrasyonlarda toplanır. Bu dozda verildiğinde plazmada oluşan konsantrasyon 6x500 mg. dozunda verilen baz eritromisininkinden daha yüksektir. Yemekten en az 30 dakika önce alınması biyoyararlanımının azalmasını engeller.

 

         KLARİTROMİSİN 

         Roksitromisin gibi aside dayanıklı ve uzun etkili bir eritromisin türevidir. Antibakteriyel spekturumu, eritromisininki gibidir. Minimal inhibitör konsantrasyon değeri eritromisininkinin yarısı kadardır. Adenoid dokularda, akciğerde ve fagositik hücrelerde serumdaki düzeyinin hayli üstündeki konsantrasyonlarda toplanır.

 

AZİTROMİSİN 

         15 üyeli lakton halkası içerir. Antibakteriyel spektrumu eritromisine benzer. Mide asidine dayanıklıdır. Süspansiyon formunun emilimi besinlerle etkilenir, bundan dolayı yemeklerden en az 1 saat önce alınmalıdır.

 

         Diğer Makrolid Antibiyotikler

·     Troleandomisin

·     Rozaromisin

·     Spiramisin

 

LİNKOZAMİDLER 

         Bu grupta, linkomisin ve klindamisin bulunur. Linkomisin, doğal antibiyotiktir. Klindamisin ise, linkomisin molekülünde bir hidroksil grubu yerine bir klor atomunun sokulması ile elde edilen yarı-sentetik bir antibiyotiktir. Yapılarındaki bu ufak değişikliğe rağmen farmakokinetik ve farmakolojik özelliklerinde belirgin farklılığa neden olur. Klindamisin barsaktan daha kolay emilmesi, antibaktariyel etkinliğinin daha güçlü olması ve daha az toksik olması nedeni ile linkomisine üstünlük gösterir. Klindamisin, eritromisine oranla daha toksik bir antibiyotiktir.

         Linkozamidler bakterilerin 50 S ribozomal alt birimlere bağlanmak suretiyle protein sentezini inhibe ederek bakteriostatik etkinlik gösterir. Dar spektrumludurlar. Esas olarak, gram (+) bakteri türlerinin çoğuna ve gram (-) anaerob patojen bakterilerin bazı türlerine karşı etkilidirler. Klindamisin Bacteroides’lere karşı güçlü etkinlik gösterir ve en tercih edilen antibiyotiktir. Klindamisin, linkomisin ve eritromisin arasında çapraz rezistans durumu vardır.

 

TETRASİKLİNLER 

         Tetrasiklinler yapıca birbirine çok yakından benzeyen ve tetrasiklik bir bileşik olan naftasenkarboksamid'den türeyen geniş spektrumlu antibiyotiklerdir. Tetrasiklinler bakteri ribozomlarında protein sentezini inhibe etmek suretiyle bakteriostatik etki oluştururlar. Bakteri hücresi içine girdikten sonra ribozomların 30 S alt birimine bağlanırlar ve böylece 50 S alt birimlerinin akseptör noktasına aminoasil transfer RNA'nın bağlanmasını bloke ederler ve peptid zincirine aminoasid eklenmesini olanaksız duruma getirirler.

         Tetrasiklinler oldukça fazla sayıda ve çeşitli gruplardan bakterilere ve ayrıca riketsiyalara, klamidyalara, spiroketlere, mycoplasmalara, leptospiralara ve bazı protozoonlara karşı etkilidirler. Bu nedenle en geniş spektrumlu antibiyotiklerdir.

 

         Tetrasiklin türleri:

·     Tetrasiklin ve oksitetrasiklin: Kısa süre etkili ve en ucuz tetrasiklinlerdir.

·     Demetilklortetrasiklin: Orta süre etkilidir.

·     Doksisiklin: Uzun süre etkilidir.

·     Minosiklin: Doksisikline benzer.

  

AMFENİKOLLER 

         Bu grupta kloramfenikol ve tiamfenikol bulunur. Kloramfenikol, 4 önemli özelliği nedeni ile diğer antibiyotiklerin çoğuna göre üstünlüğü olan bir ilaçtır. Bu özellikler geniş spektrumlu oluşu, yan etki insidansının düşük oluşu, vücutta dağılımının iyi olması ve fiyatının ucuz olmasıdır. Ancak, çok seyrek de olsa ölümle sonuçlanan irreversibl aplastik anemi yapması bu üstünlükleri üzerine gölge düşürür.

         Kloramfenikol geniş spektrumlu bir antibiyotiktir. Gram (+) kok, aerob ve anaerob gram (+) basiller, gram (-) bakterilerin çoğuna karşı duyarlıdır. Enterobakter ailesine karşı etkinliği değişkendir.

         Kloramfenikol, bakteri ribozomlarının 50 S alt birimine bağlanarak peptidil transferaz enzimini bloke eder ve böylece protein sentezini reversibl bir şekilde inhibe ederler.

         Kloramfenikol, tedavi dozlarında karaciğer mikrozomal enzimlerini inhibe ettiği unutulmamalı ve beraberinde kullanılan ilaçlarla olabilecek etkileşimi bilinmelidir.

 

AMİNOGLİKOZİDLER 

         Bu grupda bulunan antibiyotikler, streptomisin, gentamisin, tobramisin, amikasin, paramomisin, neomisin, viomisin, sisomisin ve netilmisindir. Aminoglikozidler, penisilinler ve sefalosporinler ile geçimsizlik gösterirler, kimyasal olarak birleşip birbirlerini inaktive ederler.

         Etki mekanizmaları, spektrumları ve toksik etkileri birbirlerine benzer. Mutad dozları ile vücut sıvılarında elde edilen konsantrasyonlarda genellikle bakterisid etki gösterirler.

         Gram (-) aerobik basiller üzerine diğer antibiyotiklerden daha fazla etki göstermesi, hızlı bakterisid etki yapması, nisbeten ucuz ilaçlar olması üstünlükleridir. Terapötik indekslerinin küçük olması, ağız yolu ile kullanılamaması, nefrotoksik ve ototoksik etki potansiyellerinin bulunması, bakteride nisbeten çabuk direnç gelişimine neden olması sakıncalarıdır.

         Bakteri ribozomlarının 30 S alt birimine irreversibl bağlanarak, ribozomlarda protein sentezini inhibe eder ve m-RNA'nın taşıdığı genetik kodun yanlış okunmasına neden olurlar.

         Aminoglikozidler esas olarak dar spektrumlu antibiyotiklerdir. Bunlara en duyarlı olan bakteri grubu gram (-) aerobik basillerdir.

 

         Aminoglikozid Türleri:

·     Gentamisin : Vestibülotoksik etkisi daha ön plandadır.

·     Streptomisin: Vestibülotoksik etkisi daha belirgindir, nefrotoksik etkisi diğer aminoglikozidlere oranla daha azdır.

·     Tobramisin: Gentamisine benzer, ancak pseudomonaslara daha etkilidir.

·     Amikasin

·     Kanamisin

·     Netilmisin

·     Neomisin

·     Paramomisin

·     Viomisin

 

 

TRİMETOPRİM - SULFAMETOKSAZOL (TMP-SMX) 

         Ko-trimoksazol olarak da bilinir. Sulfametoksazol (SMX), bir sulfonamiddir. Sulfonamidler para-animo-benzoatın folik aside modifikasyonu-nu kompetitif olarak inhibe ederler. Trimetoprim (TMP), bakteriyel dihidrofolat redüktazı kompetitif olarak inhibe eden bir diaminopirimidin'dir. Her iki ilaç tek başlarına kullanıldığında görülmeyebilecek olan sinerjistik bakterisid etkiye yol açarak birçok gram (+) ve (-) bakterileri etkiler. TMP-SMX'un genişçe bir spektrumu vardır. Genel bir kural olarak, TMP-SMX'un içindeki iki antibakteriyel ilacın maksimum sinerjistik etkinliği, her iki ilaca da duyarlı olan bakteri türleri üzerinde meydana gelir. Etkinliğin belirlenmesinde TMP'e duyarlılık daha önemlidir.

 

KİNOLON GRUBU ANTİBİYOTİKLER 

         Tamamen sentetik olan bu grubun ilk üyesi nalidiksik asiddir. Bu grupda ayrıca; ciprofloksasin, ofloksasin, norfloksasin, pefloksasin, fleroksasin, enoksasin ve levofloksasin bulunur.

         Kinolonlar, DNA-giraz enzimini inhibe ederek bakterisid etki gösterirler. Kinolonların etkisine maruz kalan bakteriler bölünemezler, anormal şekilde uzayıp ölürler. Daha fazla gram (-) ler olmak üzere gram (+) bakterilere de etkilidirler.

VANKOMİSİN 

         Yapıca diğer antibiyotiklerin hiçbirine benzemez. Bakteride peptidoglikan zincirinin devamını kırar, sitoplazmik membran yapısını bozar, RNA sentezini durdurarak hücre duvarı sentezini inhibe eder. Antibakteriyel spekturumu dardır. Esas olarak gram (+) kokları ve Clostridium'ları etkiler.

         Sadece İV yolla kullanılabilir. Toksisitesi ve fiyatı fazla olan bir antibiyotiktir.

 

ANTİ-ANAEROBİK ANTİBİYOTİKLER 

         Penisilin G, antipsödomonal penisilinler, sefoksitin, imipenem, b-laktam+b-laktamaz inhibitörü kombinasyonları, klindamisin ve kloramfenikol anti-anaerobik etkinlikleri bulunmaktadır. Ayrıca, 5-nitroimidazol'lerin anti-anaerobik etkinlikleri vardır.

 

         5-nitroimidazol grubu anti-anaerobikler:

·     Metronidazol,

·     Tinidazol,

·     Ornidazol

            Bu üç ilacın farmakokinetik ve farmakolojik nitelikleri bakımından birbirlerine çok benzerler. Bakterisid etki gösterirler.