ANATOMİ

Prof.Dr. Levent ERİŞEN

FARENKS

Farenks üstte kafatabanından (sfenoid sinüs tabanından) altta krikofarengeal sfinktere kadar uzanan, aşağı doğru gittikçe daralan, 1. ile 6. servikal vertebralar seviyesinde yerleşimli, erişkindeki uzunluğu yaklaşık 12-13 cm olan, mukoza ile kaplı, musküler bir yapıdır (Şekil-15a). Arkadan ve yandan üst, orta ve alt farengeal konstrüktör kaslarla çevrili olup, önden birçok boşlukla bağlantılıdır (Şekil-15b).

Önde koana ile nazal kaviteyle devamlılığı olan üst kısmı “Nazofarenks” veya “Epifarenks”,

önde “isthmus faucium” ile oral kaviteyle devamlılığı olan orta kısmı “Orofarenks” veya “Mezofarenks”,

önde “aditus ad laryngeum” ile larenksle devamlılığı olan alt kısmı ise “larengofarenks” veya “hipofarenks” olarak adlandırılır.

Arkada konstrüktör kasların altta bırakmış olduğu zayıf alana “Killian Üçgeni” denir (Şekil-15a, dikdörtgen) ve buradan gelişen, özellikle yaşlılarda görülen divertikülüm ise “Zenker Divertikülü” olarak adlandırılır.

     Şekil-15a               Şekil-15b

NAZOFARENKS: Kafatabanından yumuşak damak seviyesine kadar uzanan, önde koanalar ile nazal kaviteyle devamlılık gösteren farenks bölümüdür (Şekil-16).

Nazofarenkste bulunan normal anatomik yapılar şunlardır:

  Üstte kafatabanı, sfenoid sinüs tabanı,

  Ön-üstte koanalar ve nazal kavite

  Ön-altta yumuşak damağın farengeal yüzü,

  Yanda;

    Östaki ostiumları

    Tubal tonsiller (Gerlach Bademciği)

Rosenmüller Çukuru

Arkada, arka duvar ve farengeal tonsil (adenoid)

Embriyolojik bir yapı olan “Pharyngeal Bursa” bazen embriyolojik gelişim sırasında kaybolması gerekirken yerinde kalabilir ve nazofarenksin arka duvarında kistik bir yapı şeklinde karşımıza  çıkabilir.

Şekil-16

OROFARENKS: Yumuşak damak seviyesinden epiglot üst kenarına kadar uzanan farenks bölümüdür (Şekil-17).

Önde oral kavite ile devamlılığı olan orofarenksin alt anatomik bölgeleri şunlardır:

Ön-üstte yumuşak damağın ön yüzü,

Ön-ortada “isthmus faucium” ve oral kavite,

Ön-altta dil kökü ve vallekulalar,

Yanlarda palatinal tonsiller,

Arkada arka duvar ve 2.-3. servikal vertebraların korpusları ile prevertebral fasya.

Şekil-17

HİPOFARENKS: Epiglot üst kenarından, krikoid kıkırdağın alt kenarına (krikofarengeal sfinktere) kadar uzanan farenks bölümüdür (Şekil-18).

Hipofarenksde bulunan yapılar ve komşulukları şunlardır:

Ön-üstte larengeal giriş (aditus ad laryngeum) ve ariepiglotik kıvrımlar, aritenoidler

Ön-altta postkrikoid bölge,

Arkada 3-6. servikal vertebra korpusları ve prevertebral fasya,

Yanlarda priform sinüsler, ki bu yolla gıdalar özefagusa iletilir,

Altta servikal özefagus.

Şekil-18

Mukozası: Nazofarenks solunum yolu mukozası olan “silyalı yalancı çok katlı silindirik epitelle” döşelidir (Şekil-19).

Ancak orofarenkse doğru transizyonel epitele döner.

Orofarenks ve hipofarenks ise oral kavitede olduğu gibi “non-keratinize çok katlı yassı epitel” ile döşelidir.

Ayrıca farenksin mukozası içinde bol miktarda lenfoid doku bulunmaktadır (Şekil-20) ve epitel ve lenfoid doku birlikte “Lenfoepitelyal Doku” olarak adlandırılır. Bu bir bakıma “mucosa associated lymphoid tissue - MALT (mukoza ile ilişkili lenfoid doku)” olup bu konuya fizyoloji kısmında ayrıntılı değinilecektir.

Şekil-19                             Şekil-20

Damarları: Farenksin tüm bölümleri arteryel beslenmesini eksternal karotid arterden alırken, venöz drenajı internal jugüler vene olmaktadır. Oral kavitede olduğu gibi venöz drenajın piterigoid pleksus ile kavernöz sinüsle bağlantısı vardır.

Vücudun dışarı açılan iki ana sistemi olan sindirim ve solunum sistemlerinin giriş kapılarının (oral ve nazal kavitenin) hemen arkasında bulunan farenks, vücuda giren ve immün sistemi stimüle eden tüm ajanlara (allerjenler, mikroorganizmalar ve yabancı cisimler) ilk immünolojik yanıtın verildiği bölgedir. Bu nedenle bu bölgenin hem lenfoid dokusu (yukarıda kısaca bahsedilen) ve hem de lenfatik drenajı son derece zengindir. Bunun kliniğe yansıması, bu bölge enfeksiyon ve malign neoplazmlarında çok sıklıkla servikal lenf nodu patolojilerinin de görülmesidir.

Farenks hem servikal derin lenf nodu gruplarına drene olurken, hem de retrofarengeal lenf nodlarına da drene olur.

Nazofarenks başta üst derin jugüler (2. bölge) olmak üzere tüm servikal lenf nodu gruplarına [özellikle arka üçgen (sternokleidomastoid kas arkasında kalan)  lenf nodlarına-5. bölge] (Şekil-21), orofarensk üst, orta ve alt derin jugüler lenf nodlarına (2., 3, 4. bölge), hipofarenks ise üst, orta, alt derin jugüler lenf nodları ile birlikte pretrekael, paratrakeal (6. bölge) lenf nodlarına drene olur (Şekil-22).

    Şekil-21                                            Şekil-22

İnnervasyonu: Genel olarak farenksin sensöriyel ve motor innervasyonu servikal pleksustan olur. Motor innervasyonunda 7., 9, ve 10. kafaçiftleri, sensöriyel innervasyonunda ise; nazofarenkste 5., orofarenkste 9., hipofarenkste 10. kafaçiftleri rol alır.